Door Fanny Malou Kunneman
Op veel kerst-, nieuwjaars-, netwerk- en buurtborrels hoor ik mezelf uitleggen wat ik doe. Dat is nog geen sinecure.
“En wat doe jij?”
“Ik ben ondernemer, ik werk als operational auditor.”
“Oh, met cijfers.”
“Nou nee, van cijfers snap ik dus niet zo veel. Ik kijk of organisaties zo zijn ingericht dat wat ze wíllen behalen, zij ook kúnnen behalen. En dan kijk ik met name naar wat er tussen mensen speelt: cultuur, leiderschapsstijl, conflicthantering en ongeschreven regels.”
Mijn gesprekspartner kijkt me nog steeds vragend aan: “Oké…”
Ik probeer met meer woorden hetzelfde te zeggen: “Dus eigenlijk probeer ik organisaties te helpen door woorden te geven aan de problemen, of om de cultuur bespreekbaar te maken door er goed onderzoek naar te doen, als een soort spiegel.”
Van systeemwereld naar leefwereld
Dit heb ik de afgelopen vier jaar zo vol weten te houden. Toch voelde dit niet als mijn verhaal. Ik kon niet helemaal duidelijk maken wat ik precies doe en wat mij daarin drijft, totdat ik afgelopen december tegen het verhaal van Wouter Hart aanliep. Hij maakte me duidelijk dat we vaak vanuit de systeemwereld (bureaucratie, afspraken, processen enz.) naar de leefwereld (de realiteit en de plek waar de toegevoegde waarde en de echte bedoeling tastbaar is) kijken. Ja, dacht ik. Dat herken ik! Het gevoel dat normenkaders, afspraken en systemen de organisaties beheersbaar en werkbaar maken. Maar Wouter Hart betoogde vervolgens dat we die blik juist moeten omdraaien. We moeten weer vanuit de leefwereld naar de systeemwereld kijken. We zouden ons moeten afvragen hoe we de systeemwereld zo kunnen inrichten dat die ondersteunend is aan de leefwereld.
Terug naar de bedoeling in de kern van die leefwereld
Wouter Hart gebruikt in zijn boek ‘Verdraaide organisaties’ als voorbeeld de medewerker die een laptop nodig heeft. Zeg je tegen diegene: ‘je budget is 800 euro’ of ‘ik wil graag dat je een laptop koopt die je precies voldoende ondersteunt in je werk’. De projectmanager zal af kunnen met een laptop van 400 euro, terwijl de data-analist misschien wel 1000 nodig heeft. Gaf je ze allebei hetzelfde budget, dan hadden ze beide een laptop van 799 aangeschaft, maar dit had problemen bij de uitvoering van het werk kunnen opleveren. Waarom die budgetgrenzen als je de verantwoordelijkheid met oog op de daadwerkelijke bedoeling ook terug kunt leggen?
Met de inzichten van Wouter Hart in mijn achterhoofd loop ik sinds december vooral rond met veel vragen. ‘Hoe kan je dan zeker weten dat werken volgens de bedoeling zomaar goed gaat?’ ‘Kan je deze manier van sturen monitoren? Als je de afspraken en systemen veelal loslaat, welke informatie krijg je dan? Op basis waarvan ga je verantwoorden?’ ‘Hoe ga je om met eisen van buiten?’, ‘Wat is het risico op excessen?’ Een unheimisch gevoel van zekerheid die onder mijn voeten weggleed, maar ook een soort opluchting. Het is wel fijn als je wat meer tijd kan besteden aan nadenken over wat er echt toe doet in plaats van de naleving toetsen van de vele regels die we kennen met onduidelijke bedoeling – of die ontstaan zijn vanuit een risico-regelreflex.
Hoe gaan we als vakgebied internal audit mee?
Blijk ik toch een goed voornemen te hebben. Komend jaar verander ik mijn kerstborrelverhaal. Dan wil ik kunnen zeggen: ‘Ik help organisaties met een manier van monitoring en verantwoording die aansluit op werken vanuit de bedoeling.’ Vergelijk het met scholen die kinderen voorbereiden op de toekomst en niet op de cito-toets, zorginstellingen die aan cliënten vragen hoe ze het best ondersteund kunnen worden en hulpverleners die naar het systeem van het hele gezin kijken in plaats van alleen naar de schulden, de beperkte mobiliteit of de overlast. De startvraag verandert straks dus misschien van ‘hoe ben je in control?’ naar ‘hoe zorg je dat je medewerkers in control zijn?’ Ik heb nog heel wat werkbezoeken af te leggen, maar vind dat we als vakgebied niet achter kunnen blijven bij deze ontwikkeling. Hoe gaan we mee?
Fanny Malou Kunneman is Politicoloog, bestuurskundige en RO en voert als zelfstandig ondernemer via ACS audits en onderzoeksopdrachten uit in het publieke en private domein. Hierbij richt zij zich met name op cultuur, de menselijke aspecten van processen en ongeschreven regels. Fanny is daarnaast actief betrokken bij de commissie Young Professionals van het IIA om kennisdeling onder leden tot en met 35 jaar te stimuleren en te faciliteren.