Bewust omgaan met het onbewuste. Over de relevantie van gamification voor internal audit

Onlangs hebben wij tijdens het jaarlijks symposium van de ESAA-opleidingen Internal Auditing & Advisory en IT-Auditing & Advisory een onderzoeksrapport gepresenteerd met de resultaten van onderzoek naar trends die zich aftekenen in de professionele beroepspraktijk van internal auditors. Een daarvan betreft ‘de psychologisering van het beroep van internal auditor’: risico’s kunnen nauwelijks nog worden losgezien van het gedrag dat ermee samenhangt en de risicopercepties van de betrokkenen.

De internal audit functie speelt een belangrijke rol bij het beoordelen en signaleren van risico’s en is tegelijkertijd op zoek naar manieren om de effectiviteit van eigen oordelen en interventies verder te verbeteren. Steeds vaker vallen daarbij termen die verder gaan dan de inhoud van de boodschap en die zich richten op de ‘vorm’ van boodschap, de timing van de boodschap, et cetera.

Uit experimenten in de gedragseconomie blijkt dat subtiele aanpassingen in de presentatie van een boodschap van invloed zijn op de beslissingen die mensen nemen, in het bijzonder waar het besluitvorming over risico’s betreft. Kennis over heuristieken en vertekeningen (‘biases’) in de menselijke besluitvorming, heeft geresulteerd in succesvolle toepassing van zogenoemde ‘nudges’: simpele interventies die ‘verleiden’ tot het gewenste gedrag en mensen een duwtje in de goede richting geven. Nudges blijken effectief doordat zij de gewenste keuzeopties gemakkelijker, aantrekkelijker, socialer of tijdiger maken en kunnen derhalve een interessante uitbreiding vormen op het klassieke repertoire van de internal auditor.

In de publieke sector staat nudging de afgelopen jaren steeds meer in de belangstelling omdat het op een effectieve manier van beïnvloeding biedt voor het gedrag dat mensen vertonen. Op gevaarlijke wegen worden strepen geplaatst die de weg optisch smaller doen lijken. Dit resulteert in verlaging van de rijsnelheid en in veiliger verkeersgedrag. De vlieg die is afgebeeld in urinoirs en de baskets die soms naast stoplichten staan nodigen - in alle speelsheid - uit tot veiliger en hygiënischer gedrag van passanten. Door slim gebruik te maken van onze onbewuste neiging tot spelen en onszelf daarin te willen verbeteren valt daadwerkelijk veiliger, hygiënischer en derhalve minder risicovol gedrag te realiseren. Dergelijke vormen van gamification als bijzondere vorm van nudging krijgen bijvoorbeeld in ziekenhuizen een steeds dominanter rol in het risicomanagement en veiligheidsmanagement en komen ook langzaam maar zeker steeds meer in de belangstelling van bestuurders en toezichthouders.

De toepassing van nudging (en gamification als bijzondere vorm daarvan) die we in de dagdagelijkse publieke en private praktijk steeds vaker tegen komen, roept natuurlijk uitdagende vragen op voor de internal audit praktijk: kunnen, mogen en willen wij gebruik van maken van dit type gedragsbeïnvloeding? Kunnen wij dergelijke instrumenten negeren als zij zo’n grote invloed hebben op het risicogedrag in publieke en private omgevingen en steeds meer onderdeel gaan uitmaken van het risicomanagement van organisaties zoals ziekenhuizen. Hoe verhoudt gamification zich tot de professionele ernst van het internal audit beroep, waarbij de bijdrage tot risicobeheersing weliswaar hoog in het vaandel staat, maar aandacht voor de spelcomponent daarin toch tenminste enig ongemak oproept.